علائم روانی وابستگی به فضای مجازی در بین دانشجویان

ارسالی کاربران

علائم روانی وابستگی به فضای مجازی در بین دانشجویان

شهروند خبرنگار

جواد شیرکرمی^*

انسان همواره در تلاش بوده‌است تا کیفیت زندگی خود را تسهیل و ارتقا دهد.عرصه‌های مختلف زندگی بشر آن‌چنان متحول بوده است که درک عمیق آن همواره با مشکل همراه بوده‌است. اینترنت که یکی از مهم‌ترین پدیده‌های جدید است، بخش‌های مختلف زندگی انسانی را تحت تأثیر خود قرار داده‌است. اکنون جهان جدید به صورت شبکه‌ای از اطلاعات و نظام ارتباطات الکترونیکی در آمده‌است. اما عدم آگاهی و کسب آمادگی در مواجهه اصولی با پدیده‌های جدید، آسیب‌های فراوانی متوجه فرد و اجتماع خواهد کرد.

«تلاش برای صنعتی‌شدن و گسترش شهرنشینی و زندگی مکانیزه، در پاره‌ای جهات اثر معکوسی بر سلامت انسان داشته‌است. قبول شرایط زندگی جدید، به گسترش عوامل مؤثر بر حوزه سلامت انسان و خصوصاً در بعد روانی منجر گردید. قطعاً مقابله مؤثر و یا پیشگیری از بروز ناهنجاری‌های روانی، بدون کسب شناخت از وضعیت موجود سلامت روان در جامعه مورد نظر، امکانپذیر نیست. بررسی چنین شرایطی ما را در به‌کارگیری روش‌های مناسب به‌منظور از بین بردن عوامل مخل سلامت روانی و استفاده از ابزارهای مورد نیاز یاری می‌رساند» (کامران و ارشادی، 1388).

جهان جدید به صورت شبکه‌ای درآمده که بافت اصلی آن را اطلاعات و نظام ارتباطات الکترونیک تشکیل می‌دهد. در پس این جهان شبکه‌ای، تغییر ماهیت اجتماعی به شکل مجازی و معاشرت های الکترونیکی از طریق متون الکترونیکی و سیستم چندرسانه به عنوان محیطی نمادین پدید آمده‌است که باعث پیدایش نوعی ناامنی اجتماعی و بزهکاری های جدید در فضای مجازی شده‌است (احمدوند و عطایی، 1385). اما اینترنت و شبکه‌های اجتماعی مانند بسیاری از پدیده‌های دیگر، دارای پیامدهای مثبت و منفی می‌باشند که با برنامه‌ریزی و بالا بردن سطح آگاهی عمومی می‌توان از آثار و دستاوردهای مثبت آن بهره گرفت و پیامدهای منفی را به حداقل رساند. اینترنت ابتدا در کشورهای غربی به عنوان رسانه‌ای همگانی رواج یافت و بتدریج دیگر کشورها را نیز در برگرفت و به مثابه ابزاری مؤثر در انتقال و ترویج سیاست‌ها، فرهنگ، اقتصاد و … کاربرد پیدا کرد. این تغییر و تحولات جهانی و گرایش همه‌جانبه به استفاده از اینترنت، تبعات و تأثیرات بسیاری در جوامع بشری داشته‌است، تا جایی که از آن به «انفجار اطلاعات» تعبیر می‌شود و مفهومی پرکاربرد در علم ارتباطات و جامعه‌شناسی به شمار می‌رود (شایق، 1395). علاوه بر آن، به گفته‌ محققان، افرادی که در استفاده از اینترنت افراط می‌کنند، رفته‌رفته دچار اختلال تحلیل ماده‌ی خاکستری مغز می‌شوند، اختلالی که روزبه‌روز در حال گسترده شدن است. این اختلال می‌تواند بر روی تمرکز و حافظه افراد تأثیر نامطلوبی به جا بگذارد و به ناتوانی برای جلوگیری از بروز و کنترل احساسات، کاهش قدرت تصمیم‌گیری و ناتوانی در تعیین هدف برای زندگی در افراد دچار اختلال خواهد شد که در نهایت در آن‌ها ناهنجاری‌های رفتاری به وجود می‌آورد.

شاید در گذشته نه چندان دور افراد شناخت کمی نسبت به ماهیت و چگونگی استفاده از این شبکه‌ها داشتند، اما این روزها شاهد آن هستیم که طیف متفاوت مردم در زندگی روزمره راجع به این شبکه‌ها با هم صحبت و تبادل اطلاعات می‌نمایند. طبقات مختلف در جامعه از زن و مرد، جوان و پیر، باسواد و بی‌سواد، از آن حرف می‌زنند. عده‌ای بسیار مخالف آن‌ها بوده، وجودشان را باعث مضرات اجتماعی و فساد اخلاقی برای طبقات جامعه دانسته و مایل به بستن، تعطیل و فیلتر کردن آن‌ها هستند و در مقابل، عده‌ای دیگر آن‌ها را مظاهری از تمدن جدید شمرده، وجود آن‌ها را برای پیوستگی‌های اجتماعی هم مفید و هم لازم می‌دانند. فراگیر شدن استفاده از این پدیده، پیامدهای مثبت و منفی بسیاری را بر زندگی ما القاء نموده و در مواردی نیز تبعات گریزناپذیری را بر ما تحمیل داشته‌است، تا آنجائیکه بعضاً اصطلاحات مرسوم در این شبکه‌ها بخشی از فرهنگ محاوره افراد جامعه ما را تشکیل می‌دهند (ابوترابی و همکاران، 1394).

در طول تاریخ، انسان همواره در تلاش بوده‌است تا کیفیت زندگی خود را بهبود بخشد و از مشکلات و مسائل و موانع موجود در مسیر زندگی در راستای اهداف خود بکاهد. با وجود جنبه‌های متفاوت سودمندی و اثرات مطلوب پدیده‌های جدید، اما در صورت عدم استفاده آگاهانه از این وسایل، مضرات و آسیب‌های فراوانی متوجه فرد و اجتماع خواهد شد.

امروزه انتشار سریع، گسترده و آزادانه اطلاعات و اخبار در حوزه‌های مختلف عمومی و تخصصی، افزایش معلومات و توان تحلیل انتقادی را در پی داشته‌است. شاید در گذشته نه چندان دور، افراد شناخت کمی نسبت به ماهیت و چگونگی استفاده از شبکه‌های اجتماعی داشتند، اما این روزها طیف وسیع و متفاوتی از مردم در جامعه در این شبکه‌ها با هم تبادل اطلاعات می‌نمایند. شبکه‌های اجتماعی در کنار تسهیل دسترسی به اطلاعات و داده‌ها، موجب ارتقای آگاهی های عمومی شده‌اند و هر چه پیوند افراد و اعضا در شبکه‌های مجازی اشتراکات و شباهت‌های بیشتری داشته باشند، تعاملات و ارتباطات آنها محتمل‌تر خواهد بود. همچنین از میان نتایج و پیامدهای نامطلوب نیز می‌توان به بی‌نظمی، تخریب فردی یا گروهی، عدم زمانبندی منظم و بالا رفتن احتمال نفوذ به حریم خصوصی و ... اشاره کرد.

تکنولوژی‌های نوین ارتباطی که امکان ارتباط همزمان و نامحدود افراد را فارغ از تعلق مکانی فراهم کرده، جهان جدیدی با عنوان «دنیای مجازی» را متولد ساخته‌است. این جهان مجازی بر خلاف دنیای واقعی، امکانات بی‌شماری نظیر سهولت دسترسی، بیست و چهارساعته و شبانه‌روزی بودن، سادگی کار، هزینه پایین و گمنام بودن کاربران را داراست. از این طریق می‌توان به آسانی به تجارت و آموختن پرداخت و به منابع اطلاعاتی وسیع دست یافت. اما به رغم برتری‌ها و مزیت‌های این فضای اینترنتی، نگرانی‌های جدیدی در خصوص استفاده از آن و تأثیراتی که این تکنولوژی بر ابعاد مختلف زندگی انسان می‌گذارد هر روز در حال افزایش است (رسولی و آزاد مجد، 1392).

اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، دارای نقشی غیرقابل انکار، مهم و تأثیرگذار در دنیای امروز و به‌ویژه در دنیای دیجیتال است. استفاده از اینترنت و برخی سایت‌ها که باعث تعامل افراد در قالب چارچوبی خاص است، اگر کنترل‌شده و با شناخت باشد، تأثیرات مثبتی داشته و سبب تقویت ارتباطات می‌شود. فرایند تبادل اطلاعات همواره به‌دنبال روابط آزاد و در چارچوب مشخص بوده است.

شهروند خبرنگار

^*دانشجوی دکتری فلسفه تعلیم و تربیت